Պարբերական համակարգը պարբերական օրենքի պատկերումն է Պարբերական համակարգում, յուրաքանչյուր տարրի հատկացված են խիստ որոշակի համարով առանձին վանդակ՝ «բնակարաններ», որտեղ գրվում են տվյալ տարրը բնութագրող մեծությունները: Օրինակ N ՝արտաքին էլեկտրոնային շերտում էլեկտրոնների թիվը (վերջի երկու մեծությունների հետ կծանոթանաք հաջորդ թեմայում): 2s22p3 էլեկտրոնների բաշխումը ատոմում ըստ էներգիական մակարդակների, 5 և 2՝ հարաբերական ատոմային զանգվածը, 14,006՝ատոմային համարը (կարգաթիվը), 7՝ անվանումը, ազոտ` ազոտ տարրի քիմիական նշանն է,
Պարբերական համակարգը կազմված է յոթ հորիզոնական և ութ ուղղաձիգ շարքերից: Տարրերի հորիզոնական շարքը, որոնցում դիտվում է հատկությունների հետզհետե փոփոխություն` մինչև շարքի առաջին տարրի հատկությունների կրկնվելը, Մենդելեևն անվանեց պարբերություն: 1 -ին պարբերությունը անվանում են հատուկ, 2 -րդ և 3 -րդը՝ փոքր, 4 — 6 պարբերությունները՝ մեծ, իսկ 7 -ը՝ անավարտ: Պարբերությունները, բացառությամբ առաջինի, սկսվում են ալկալիական մետաղով և վերջանում իներտ գազով:
Ուղղաձիգ շարքերում՝ խմբերում նման հատկություններով տարրերն են իրար տակ տեղադրված: Խմբերը բաժանվում են երկու ենթախմբերի՝ գլխավոր (A) և երկրորդական (B): A -ում ընդգրկված են և՛փոքր, և՛մեծ պարբերությունների տարրեր, իսկ B -ում ՝ միայն մեծ պարբերությունների տարրեր:
Մենդելեևն ստեղծեց պարբերական համակարգ, որի կարճ ձևը բերված է ստորև.
Պարբերական համակարգը բացահայտում է մի շարք օրինաչափություններ` տարրերի հատկությունների վերաբերյալ: Այդ համակարգում պարբերությունների և խմբերի համարները չափազանց կարևոր տեղեկություններ են տալիս տարրերի ատոմների կառուցվածքի, հետևաբար նաև քիմիական հատկությունների մասին:
Ձմեռը հալվել դարձել է առու, Դարձել է առու, դարձել է վտակ, Արաքսի հունով նա գնում է հեռու, Գնում է, լցվում է ծովը անհատակ: Հոգնած թևերը քսելով ամպին, Կրծքին դեռ խոնավ ծվենը նրա, Արագիլն իջել Արաքսի ափին՝ Հանգստանում է մի ոտքի վրա:
Երկինք ու երկիր մեզ ձայն են տալիս, Դռները բացեք, գարուն է գալիս:
Աղբյուրն աղբյուրին իր գիրկն է կանչում, Իրար են փարվում հովերն արթնացած, Ծաղկունքից արբած բնությունն է շնչում, Քանդում է մեղուն ժիր ակնամոմը թաց: Հողն է մայրության հրճվանքից դողում, Թող որ հավիտյան միշտ ազատ մնա, Թող որ ոչ մի ծիլ չմնա հողում, Ոչ մի բույն հավքի թափուր չմնա:
Երկինք ու երկիր մեզ ձայն են տալիս, Դռները բացեք, գարուն է գալիս:
Վահան Տերյան Գարունը այնքա՛ն ծաղիկ է վառել
Գարունը այնքա՛ն ծաղիկ է վառել, Գարունը այնպե՛ս պայծառ է կրկին. -Ուզում եմ մեկին քնքշորեն սիրել, Ուզում եմ անուշ փայփայել մեկին։
Այնպե՛ս գգվող է երեկոն անափ, Ծաղիկներն այնպես նազով են փակվում. -Շուրջըս վառված է մի անուշ տագնապ, Մի նոր հուզում է սիրտըս մրրկում…
Անտես զանգերի կարկաչն եմ լսում, Ւմ բացված սրտում հնչում է մի երգ. -Կարծես թե մեկը ինձ է երազում, Կարծես կանչում է ինձ մի քնքուշ ձեռք…
Վահան Տերյան Գարնանամուտ
Քնքշաբույր ծաղկանց հրեղեն խաղով Ժպտում են նորից անտառ ու ձորակ, Եվ հեղեղները խոսուն-սառնորակ Ողջունում են ինձ զվարթ ծիծաղով։ Զուգել ես նորից դաշտ, անտառ ու լեռ, Գարո՜ւն, ամեն տեղ նոր կյանք ես վառել Իմ սրտում էլ ես թևերըդ փռել, Իմ հոգում էլ ես հրդեհել նոր սեր։ Եվ ահա կրկին զվարթ ու ջահել, Դուրս ելա տխուր մենության բանտից. Պայծառ աչքերըդ ողջունում են ինձ, Եվ ես չեմ կարող իմ ճիչը պահել։ Բացել ես իմ դեմ ոսկեղեն հեռուն, Ծաղկել ես սարո՛ւմ, անտառո՛ւմ, արտո՛ւմ, Ուրիշ երգեր են հնչում իմ սրտում — Ողջո՛ւյն քեզ, արև, ողջո՛ւյն քեզ, գարուն…
1908
Եղիշե Չարենց
Տրիոլետ
Գիտե՞ք, որ գարուն է արդեն, Բոլորը թափվել են փողոց. Լսո՞ւմ եք անուշ մի զնգոց – Գիտե՞ք, որ գարուն է արդեն։ Դյութում են շրթերը վարդե, Սրտերը կրակ են ու բոց- Գիտե՞ք, որ գարուն է արդեն, Բոլորը թափվել են փողոց։
Ուրիշ բլբուլ կգա կմտնի բաղը, Ուրիշ աշուղ կասե աշխարհի խաղը, Ինչ որ ե՛ս չեմ ասե — նա՛ կասե վաղը. Օրերը ծուխ կըլին, տարին կմնա:
Հազար վարդ կբացվի աշխարհի մեջը, Հազար աչք կթացվի աշխարհի մեջը, Հազար սիրտ կխոցվի աշխարհի մեջը — Էշխը կրակ կըլի՝ արին կմնա:
Ուրիշ սրտի համար կհալվի խունկը, Կբացվի շուշանը, վարդերի տունկը. Գոզալը լաց կըլի, կընկնի արցունքը — Գերեզմանիս մարմար քարին կմնա:
Վահագն Դավթյան
Տաղ ձնծաղիկի
Հողի մեջ քնած գարունն արթնացավ առավոտ կանուխ
Ու դստերն ասաց.
-Ելիր, ձնծաղիկ…
Ծաղիկը ելավ, շուրջը ձյուն է դեռ ու դող է քամու,
Իսկ ինքը մենակ, ինքը՝ մերկ ու բաց, ինքը՝ բարալիկ…
Եվ կանգնեց այդպես նա աշխարհի դեմ մենակ ու մաքուր,
Եվ կանգնեց այդպես՝ փխրուն, արցունքոտ ու ճառագայթող,
Վերից կարկուտը սպառնաց նրան գնդակով իր կույր,
Ու վարից հողմը՝ իր ծանր թաթով:
Եվ կանգնած այդպես ցուրտ հողմերի մեջ, երազում էր նա.
Շուտով, ախ, շուտով գարուն կլինի ու կանաչ թրթիռ,
Իր հետքով կգա մանուշակների ծփանքը անափ,
Ու քարի կրծքին կվառվի մասրին իբրև ալ հրթիռ:
Ձյունի արցունքը հողի գոլ կանչով սարերից եկած,
Ծիծաղ կդառնա, կանաչ ծիծաղով հողից կհառնի, ՚՚
Դեղձին կբացի մաքուր առագաստն իր հարսանեկան
Ու հարբած մեղվին իր ծոցը կառնի:
Զանգակ ծաղիկը կնազի՝ կապույտ ծարիրը կոպին,
Եվ կապույտ նազով խոստումներ կտա սրան ու նրան,
Զմրուխտ կհագնի ու ալ կհագնի քարափն իսկ կոպիտ
Ջրվեժի ճերմակ օրհնանքը վրան:
Հողը կդառնա հաց մի անսպառ, ու լույսը՝ գինի…
Բոլորը կգան, բոլորը կգան այդ խրախճանքին,
Բայց ինքը, ավաղ,
Մեռած կլինի…
Վահագն Դավթյան
Տաղ կարոտի
Գարնան օրն ասես
Դեղձենուց պոկված ծաղկաթերթ էր թաց,
Գարնան օրն ասես
Անձրևի վերջին արտասուքն էր ջինջ…
Մի խարտյաշ աղջիկ ամեն ինչ առել,
Տանում էր անդարձ
Ու չէր շնորհում, չէր տալիս ոչինչ:
Այդ գարնան օրը,
Այդ աղջիկն ես դու:
Այնտեղ՝
Քարափի պղնձե շուրթին
Մի վանք կար ավեր,
Ու վանքից ներքև մի հովիտ կար տաք,
Եվ այդ տաք հովտի կանաչների մեջ
Լուռ արածում էր մի ալ հովատակ:
Այդ հովիտն ես դու,
Այդ հովատակը:
Վերում թափառող ամենամաքուր երազը առել,
Փշրում էր Աստված
Ու վար էր թափում իբրև լույս մի ձյուն…
Առաջին ձյունն էր…
Իջնում էր թեթև
Ու բերում իր հետ
Խոստովանելու մի տաք ցանկություն:
Այդ մաքուր ձյունն ես,
Այդ ցանկությունը:
Եվ ինչ-որ մեկը ասես ականջիս
Հանկարծ դնում է ծովային խեցի…
Ու ծովն է խշշում,
Ու ծովի ափին
Այդ ո՞վ է այդպես մերկ ու գեղեցիկ…
Դու ես երևի,
Այդ դու ես նորից:.
Կար մի խուլ ձորակ,
Բարդիներ կային,
Եվ մի ջրաղաց, որ լուռ էր վաղուց,
Եվ մի ջրաղաց, որ կքել ցավից
Ու իր թախիծն էր մեն-մենակ աղում:
Այդ ձորակը խուլ,
Այդ թախիծն ես դու:
Այդ ե՞րբ էր,
Որտե՞ղ…
ժայռի բռան մեջ աղբյուր կար մաքուր,
Մեջը երկնքի ու արեգակի
Բեկորներ էին փշրելով թափել
Դու կարող էիր ծնկաչոք իջած,
Մաքրություն,
Կապույտ
Ու լույս հավաքել:
Այդ աղբյուրն ես դու:
Հովհաննես Շիրազ Թագադրում
Հոգիս արթնացավ հարավի բույրից, Ինձ է դուրս կանչում զեփյուռը նրա, Ձյունն էլ արևի ջահել համբյուրից Ուրախ լալիս է դաշտերի վրա: Ելնեմ, ծաղկումն է ձնծաղիկների, Ձյունից ինձ նայող աչքերն համբուրեմ, Գնամ հետևից ծիծեռնակների, Նրանց հետ հետ գամ, գարունը բերեմ. Բարձրանամ կապույտ գահը լեռների՝ Արևն իբրև թագ իմ գլխին առնեմ, Հագնեմ ծիրանին արշալույսների, Գարնան թագավոր ինձ թագադրեմ, Եվ հրովարտակ արձակեմ մի խիստ, Որ աղբյուրները հավերժ կարկաչեն, Որ ծաղկեն լեռներն իմ արևանիստ, Որ ծով դաշտերը հավերժ կանաչեն, Որ գարունները գան ու չգնան, Որ հավերժանան զմրուխտ դրախտով, Որ բեկվի իմ դեմ խորհուրդը մահվան, Որ մարդը ցնծա հավերժի բախտով: Եվ ես երջանիկ կլինեմ այնժամ, Եվ գուցե այնժամ ես մահը սիրեմ, Երբ անմահ լինեմ, երբ հավերժանամ, Երբ գարունները ողջ թագավորեմ…
Հովհաննես Շիրազ Գարնանամուտ
Մանուշակներ ոտքերիս ու շուշաններ ձեռքերիս, Ու վարդերը այտերիս, ու գարունը կրծքիս տակ, Ու երկինքը հոգուս մեջ, ու արևը աչքերիս, Ու աղբյուրները լեզվիս՝ սարից իջա ես քաղաք,― Ու քայլեցի խայտալով ու շաղ տալով մայթերին Մանուշակներ ու վարդեր ու շուշաններ ձյունաթույր, Ու մարդիկ ինձ տեսնելով՝ իրենց հոգնած աչքերին Տեսան ուրիշ մի աշխարհ, գարուն տեսան նորաբույր, ― Ի՜նչ թարմություն,― ասացին,― ի՜նչ թարմություն,― ու բացին Լուսամուտներն իմ առջև, ու ես իմ սիրտը բացել՝ Անցնում էի երգելով ու շաղ տալով մայթերին Մանուշակներ ու վարդեր ու հասմիկներ հոգեթով, Կարծես մի ողջ բնություն մի պատանի էր դարձել, Քաղաք իջել լեռներից՝ կանցներ զմրուխտ հեքիաթով Երկրե-երկիր շաղ տալով կակաչներն իր ձեռքերի, Մեր երգերի լուսաբացն ու գարունը լեռների։
Թվարկե՜լ տնտեսության ճյուղային կառուցվածքը։
Մետաղաձուլություն, մեքենաշինություն, քիմիական արդյունաբերություն, սննդի արձյունաբերություն.
Ի՞նչ դեր ունի վառելիքաէներգետիկ արդյունաբերությունը համաշխարհային տնտեսության մեջ։ Եթե վառելիքաէներգետիկ արդյունաբերությունը չլինի, ոչ մի ճուղ չի զարգանա։
Առանձնացնել էլեկտրաէներգետիկ արդյունաբերության ավանգարդային եռյակի ճյուղերը և այլընտրանքային էլեկտրաէներգիայի ստացման աղբյուրները։
Ատոմային, ջերմային,ջրային
Ջրային արդյունաբերությունը աշխատում է ջրով
Ջերմային արդյունաբերությունը աշխատում է արևի ճառագայթներով
Ատոմային արդյունաբերությունը աշխատում է ատոմով
Ի՞նչ դեր ունի մետղաձուլությունը ժամանակակից կյանքում և տնտեսության մեջ:
Մետաղաձուլությունը մեծ դեր ունի ժամանակակից կյանքում, որովհետև դրա շնորհիվ է, որ մենք կարողանում ենք տեղից տեղ շարժվել: Դրանից պատրաստում են տրանսպորտ, կա նաև համակարգչային տեխնիկա:
Ինչպիսի՞ փոխադարձ կապեր կան մեքենաշինության և մետաղաձուլության միջև:
Նրանք փողկապակցված են: Մեքենաշինության հումքը դա մատաղաձուլությունն է:
Ի՞նչ արտադրանքներ են թողարկում մեքենաշինական արդյունաբերությունը։ Տեխնիկայի հետ կապված ամենինչ։ Օրինակ՝ հեռախոս, համակարգիչ, մեքենա և այլն։
Ի՞նչ դեր ունի քիմիական արդյունաբերությունը համաշխարհային տնտեսության մեջ։ Թվարկել քիմիական արդյունաբերության կողից թողարկվող արտադրատեսակները։
Քիմիական արդյունաբերությունը քիմիական նյութեր է մշակում, որով ուրիշ արդյունաբերություններ են աշխատում։
դեղեր, պլաստիկ, ներկեր և այլն
Ի՞նչ դեր ունի թեթև արդյունաբերությունը համաշխարհային տնտեսության մեջ։ Թվարկել թեթև արդյունաբերության կողից թողարկվող արտադրատեսակները։
Թեթև արդյունաբերությունը սովորական իրեր է պատրաստում ևապահովում է բնակիչների աշխատանքը։
Աթոռ,կոշիկ,սեղան և այլն։
Ի՞նչ դեր ունի սննդի արդյունաբերությունը համաշխարհային տնտեսության մեջ։ Թվարկել սննդի արդյունաբերության կողից թողարկվող արտադրատեսակները։
Սննդի արդյունաբերությունը սնունդ է արտադրում, որով բնակիչները սնվում են։
Նարե Արղության 