ՄԻՋԱՆԿՅԱԼ ՆԱԽԱԴԱՍՈԻԹՅՈԻՆՆԵՐ
Իրենց շարահյուսական դերով միջանկյալ նախադասությունները, նման լինելով միջանկյալ բառերին, տարբերվում են նրանով, որ ունեն ստորոգում, հնչերանգային ավարտվածություն և միտք արտահայտելու զանազան հնարավորություններ։
Միջանկյալ նախադասությունները հիմնականում հանդես են գալիս միջադաս և վերջադաս շարադասությամբ, կարող են լինել պարզ և բազմաբարդ։ Նրանք գործածվում են խոսողի ամենաբազմազան վերաբերմունքներն արտահայտելու, երևույթի մասին կողմնակի, լրացուցիչ տեղեկություններ հաղորդելու, այս կամ այն անդամի իմաստները, նախադասությունների մտքերը համակողմանիորեն լրացնելու, մեկնաբանելու, ճշտելու, օտար կամ բարդ, անհասկանալի մտքերն ու արտահայտությունները թարգմանելու-պարզաբանելու և այլ նպատակների համար։
Միջանկյալ նախադասություններն իրավացիորեն բաժանվում են 2 խմբի՝ միջանկյալ և ներդրյալ:
Միջանկյալ նախադասությունները, ճիշտ է, շատ թույլ, բայց, այնուամենայնիվ, քերականորեն կապված են հիմնական, ընդհանուր նախադասության, նրա այս կամ այն մասի հետ, սակայն որոշակի անջատական, համեմատաբար թույլ հնչերանգ ունենալով (անպայման կապված խոսողի վերաբերմունքի ու նպատակի հետ)՝ նրանք տրոհվում-կտրվում են շարահյուսական կոնկրետ պաշտոն ունեցող «մաքուր» քերականական միավորներից։ Արդ՝ ինչո՞ւ և ե՞րբ են կիրառվում միջանկյալ նախադասությունները։ Նրանք կիրառվում են, եթե գործածվում են նախադասության, նրա որևէ անդամի վերաբերյալ լրացուցիչ, կողմնակի, ճշտող մեկնաբանող և այլ տեղեկություններ տալու, ինչպես նաև խոսողի բազմազան վերաբերմունքներն արտահայտելու և, երկրորդ, բարդ նախադասությունը ոճական անհարթությունից զերծ պահելու համար։ Օրինակներ՝ Ինչպես հայտնի է[1], երկրագունդը պտտվում է իր առանցքի շուրջը։ Երկրագունդը պտտվում է իր առանցքի շուրջը, ինչպես վաղուց արդեն հայտանի է: Երկրագունդը, ինչպես արդեն հայտնի է, պտտվում է իր առանցքի շուրջը։ Այս մարդը, ասում են, ժամանակին ղեկավարել է դիվիզիաներ, եղել հրամանատար։ Այս տարի, ինչ ուզում է թող լինի, պիտի մեկնեմ Մոսկվա՝ բուժվելու։ Նա գիշերով զգուշությամբ մտավ Մարգարիտի ննջասենյակը և, հասկանալի է, լույսը հանգցրեց, որպեսզի ոչ ոք չտեսնի իրեն։ Որքան ինձ հայտնի է, նա դեռ չի հանձնել ոչ մի քննություն։ Արամը, եթե կարելի է այսպես արտահայտել, դեռ հասու չէ՝ այդպիսի բարդ հարցեր լուծելու համար: Համազասպը, աստված ոչ անի, եթե իմանա քո գնալու մասին, ինձ կպատժի։ Արտեմը, ճշմարիտ է, լավ բանաստեղծ է, բայց շատ է տուրք տալիս վերացականությանը։
Միջանկյալ նախադասությունները առհասարակ գործածվում են ամենից շատ միջադաս և վերջադաս, քան առաջադաս շարադասությամբ։ Ընդ որում, նախադաս գործածվելիս ավելի ընդգծվում, որոշակիանում է նրանց քերականական դերը (Ինչպես գիտենք, այս կողմերում նա երևացել է…)։ Դժվար չէ նկատել, որ այսպիսի շարահյուսական միավորները, ինչպես վերը նշվեց, քերականական, հետևաբար և՝ հնչերանգային կապ ունենալով բուն նախադասության հետ, առնվում են ստորակետերի մեջ։
1.Ընդգծված մասերը նախադասություններից հանի՛ր: Կետադրությանն ուշադրությո՛ւն դարձրու: Ստացված և տրված նախադասությունների արտահայտած մտքերը համեմատի՛ր:
Արտակը, նա արդեն մի շնորհալի երիտասարդ էր դարձել, հարգալից բարևեց բոլորին ու մոտեցավ հորը: — Արտակը հարգալից բարևեց բոլորին ու մոտեցավ հորը։
Հասմիկը, ճի՞շտ եմ հիշում դստերդ անունը, հիմա հավանաբար հասուն օրիորդ է: — Հասմիկը հիմա հավանաբար, հասուն օրիորդ է։
Զարմացած երեխան, ինչպե՛ս էին փայլում նրա մեծ-մեծ աչուկները, մոտեցավ արջուկին: — Զարմացած երեխան մոտեցավ արջուկին։
Մագաղաթյա մատյանը (նա բոլորովին չէր սպասում այդպիսի վախճանի) դրված էր սեղանին: — Մագաղաթյա մատյանը դրված էր սեղանին:
2.Փորձի՛ր բացատրել, թե ո՛ր նախադասություններն են փակագծերում գրված:
Հռոմի ամենահին կամուրջը` փայտյա Pont-Sublicius-ը (հայերեն կլինի «Ցցաշեն կամուրջ»), առաջին քարե կամրջից համարյա հինգ հարյուր տարի առաջ է կառուցվել (մ. թ. ա. 625 թ. է բացվել): Այդ կամուրջը հավանաբար կրոնական նշանակություն է ունեցել, որովհետև նրա շինարարության մեջ մետաղե ոչ մի գերանակապ ու ոչ մի մեխ չի օգտագործվել:
Իսկ Հռոմի առաջին հուշարձանը կերտվել է Պուբլիուս Հորացիուս Միակնանու պատվին (նրա սխրագործությունն էլ Հռոմի առաջին կամրջի հետ է կապված): Հարազատ քաղաքն էտրուսկների հարձակումից պաշտպանելիս նա իր սեփական մարմնով փակեց կամրջի ճանապարհը, մինչև որ ընկերներն այրեցին ցցասյուներն ու փայտամածը (այդ ժամանակներից ի վեր կամուրջների խորտակումը կազմում է ամեն մի «օրինավոր» պատերազմի անբաժան մասը): Երբ կամուրջն այրվեց, Պուբլիուս Հորացիուսը թռավ ջուրն ու կարողացավ նետերի տարափի տակ բարեհաջող հասնել յուրայիններին: Հերոսության համար նա այնքան հող ստացավ, որքան մեկ օրվա ընթացքում կարողացավ հերկել:
Փակագծերում գրված նախադասությունները երկրորդական են և պարունակում են լրացուցիչ տեղեկություն։
3.Բ խմբի նախադասություններն Ա խմբի նախադասություններին ավելացրո ´ւ և կետադրի՛ր (մի մասը` ստորակետերով, մի մասը` փակագծերով):
Ա. Արամը տանն սպասում էր:
Ընկերը այլայլված քայլում էր անկյունից անկյուն:
Տղայի այդ արարքի մասին ինձ պատմել էր նրա մայրը:
Մարինեն գեղեցիկ ու պայծառ աչքեր ուներ:
Վերջապես գործընկերս եկավ, և մենք միասին դուրս գնացինք:
Աղջիկն անսպասելիորեն ժպտաց ու պարզեց ձեռքը:
Բ. Ա՜յ քեզ զարմանալի պատմություն:
Ես հենց նրան էլ սպասում էի:
Վախից գլուխը կորցրել էր:
Նրա հետ երեկ էի պայմանավորվել:
Նա զարմանալի պայծառ ժպիտ ուներ:
Նրա անունը, պարզվեց, Մարինե է:
Արամը տանն սպասում էր, նրա հետ երեկ էի պայմանավորվել:
Ընկերը այլայլված քայլում էր անկյունից անկյուն, վախից գլուխը կորցրել էր։
Տղայի այդ արարքի մասին ինձ պատմել էր նրա մայրը (ա՜յ քեզ զարմանալի պատմություն)։
Մարինեն գեղեցիկ ու պայծառ աչքեր ուներ, նա զարմանալի պայծառ ժպիտ ուներ:
Վերջապես գործընկերս եկավ, և մենք միասին դուրս գնացինք, ես հենց նրան էլ սպասում էի:
Աղջիկն անսպասելիորեն ժպտաց ու պարզեց ձեռքը (նրա անունը, պարզվեց, Մարինե է)։
304.Բաց թողնված ստորակետերը կամ փակագծերը նշանակի՛ր:
Այս գիրքը դու դեմ չես լինի չէ՞ կնվիրենք Գևորգին:
Տատիկին ծաղիկներ կտանես, նա այնքա՜ն շոյված կզգա:
Այդ նամակն ուղարկված էր` ինքներդ տեսաք լրագրում տպելու համար:
Փոքրիկները խաղալիքից ու քաղցրավենիքից բացի, ինձ գոնե այդպես է թվում ուրիշ բան չեն էլ ուզում:
Հանկարծ տեսավ իրենց հին, մի կողմի թեքված տունը, ի՜նչ անհոգ ու ուրախ էր ապրել այնտեղ և բակի ծեր թթենին:
4.Կետադրի՛ր:
Պլատոնի Ատլանտիդան ամենազարմանալի ու հանելուկային լեգենդներից մեկը ավելի քան երկու հագար տարի հուզում է մարդկությանը երկուսուկես հազարամյակ շարունակ վեճեր և ծավալվում Ատլանտիդսւյի այդ առեղծվածային «երկրի» շուրջ որտեղ հավանաբար պետք է փնտրել Արեելքի և Արևմուտքի խոշորագույն քաղաքակրթությունների արմատները սակայն այդ հեռավոր անցյալում Հին Եգիպտոսի պատմության առաջին հայտնի շրջանից էլ 4-5 հազարամյակ առաջ ամեն ինչ անէանում է անգիտության մշուշում այդտեղ թափանցելը դեռևս անհնարին է օվկիանոսների ստորջրյա խորությունները նույնիսկ քսանմեկերորդ դարի նախաշեմին շարունակում են մնալ մեր մոլորակի ամենաթույլ ուսումնասիրված բնագավառներից սակայն հետազոտությունների շրջանակը աստիճանաբար նեղանում է քանի որ ծովային երկրաբաններն ավելի ու ավելի ակտիվորեն են թափանցում այնտեղ գլխավորն իհարկե դեռ առջևում է չնայած Ատլանտյան օվկիանոսի երկրաբանական տարեգրության որոշ էջեր արդեն ընթերցված են Պլատոնը գրում է որ Ատյանտիդայի մասին լսել է իր պապից Կրիտիոսից իսկ վերջինս «իմաստունների իմաստուն» Սոլոնից դարավոր գաղտնիքը Սոլոնին են հաղորդել Նեղոսի դելտայում գտնվող Սաիս քաղաքի քուրմերը դեռևս մ. թ. ա. վեցերորդ դարում Սաիսի տաճարում պահպանված քրմական գրքերում գրառումներ են եղել մարդկության պատմության վաղեմի իրադարձությունների վերաբերյալ որոնց մասին Հելլադայում չգիտեին կամ գուցե արդեն մոռացել էին այնտեղ եղել են գրառումներ նաև Հերակլեսյան սյուներից այն կողմ գտնվող ատլանտների հզոր տերության Ջիբրալթարի նեղուցի ատլանտների ու հին հելլենների միջև եղած պատերազմների Ատլանտիդայի կործանման մասին
5.Նախադասությունները հնարավոր ձևերով կետադրի՛ր այնպես, որ տարբեր իմաստներ ունենան:
Բերեցի, շան համար կեր: Շահ ունենա, սիրտը կնվիրի, այս տղան: Դու, մեր ձորերից չես հեռանա, չէ: Երկնքում շողացող, աստղերից մեկն ընկնում է: Ով ՛ է տվել Ձեզ, այդ նամակը: